Tesbih
"Tesbîh"in[181], Kâmûs-i Besâir'de; Allah'ı kutsamak, takdis etmek manasında olduğu ve "sebahe"den türediği ifade edilmiştir. Allah'a ibadet etmede hızlı olmak anlamında kullanılıp, bütün ibadetler için genelleştirilmiştir. Subhâne lafzı da "gufran" gibi mastardır. So a tesbihte alem olmuştur. Mastar olarak da kullanılır. Ancak mastar olmasına itiraz edilmiştir. Zira, tesbih fiilinin sülasisi kullanılmamıştır, bu nedenle "mastar yerine konulmuş isimdir" denilmiştir. Tesbihin mastarı, tenzih ve takdis gibi tef'ildir. Bunda teşbih olunan Allahu Teâlâ'nın niteliği ise temizlik ve kutsallık gibi gerekli bir anlam olmalıdır. Sübhân, tesbihin sülasi mastarı değilse o makama konulmuş bir isimdir ki, yüce Allah'ın zatının temizlik ve kutsallığını ifade eder. Buna "subhâniyet" veya "subhiyet" diyebiliriz. Subhân esma-i husnâdandır. Tesbih, Sübhanallah'tan çıkarılmıştır. Sübhânenin öznesine tamlayan alması daha uygundur. Tesbih, uzak gitmek, uzaklaştırmak manasından çıkmadır. Arzda uzağa gitti manasınadır. [182] Kur'ân'da türevleriyle birlikte yaklaşık 93 âyette geçen bu kelime, "se-ba-ha" fiil kökünden türemiştir. Bu kelimenin dildeki asıl anlamı, "yüzmek ve suya dalmaktır."[183] İmruu'1-Kays, atlarını tasvir ederken onların hızlı kaçışlarını ve gözden kayboluşlarını, "se-ba-ha" fiiliyle ifade ederek şöyle der: "Yüzer gibi ön ayaklarını uzatarak koşan ve gözden kaybolan atlar, yorulup toz kaldırmağa boşaldıkları vakit atı, yeniden kuvvet alarak hızlanır, koşmaya devam eder.[184] İslâm gelmezden önce "tesbih" sözcüğü biliniyor ve kullanılıyordu. Mesela el-Aşa bir beytinde şöyle der: "Şeytana değil, yalnız Allah'a ibadet et ve O'nu gece ve kuşluk vaktinde tesbih et."[185] Bu beyitte "tesbih"in İslâmî manada kullanılıp kullanılmadığını tam olarak bilemiyoruz. Şu kadar var ki, Allah'ı tesbih manasında kullanıldığı açıktır. "Tesbih" kavramının İslâmî dönemde kapsadığı manaları şöyle sıralayabiliriz: Zemahşeri'ye göre "salât" farz namazları, "tesbih" ise nafile ibadetleri ihtiva etmektedir.[186] Kurtubî ise, lügat manasından hareket ederek, "tesbih"in, akmak gitmek anlamına geldiğini ve Allah'ın noksan sıfatlardan tenzih edilmesi manasına alındığını söyler.[187] Bu yorumdan hareketle şöyle denebilir, "tesbih"; suya dalıp akıp gitmek ve gözden kaybolmak manasına geldiğine göre, Allah (c.c) da noksan sıfatlardan münezzehtir. Beş duyu ile ihata edilemez. Nitekim şu yorum bunu te'yid etmektedir: "Tesbih" in lügat manası olan "suya dalmak", yüzen kişiyi gözlerden kaybeder ve uzaklaştırır. Belkide bu uzaklaşmanın manası gelişerek gözlerin ihata edemediği bir varlığı kapsamıştır. İnsan düşüncesinde bunun en açık örneği Allah'dır. Zira O, insanların kendisini idrâk etmelerinden uzak olduğu gibi, kendisine yakışmayan sıfatlardan da uzaktır.[188]
16.02.2009 tarihinden beri 3254 defa okundu. Son takip: 18.11.2024 - 08:16
e-posta adresimize mail atabilirsiniz.